In memoriam: Kouchou Sensei

Afgelopen vrijdag rond acht uur ’s avonds is mijn vorige baas overleden.
Deze altijd vrolijke en optimistische man was tot vorige maand mijn baas in Soyo Chugakko, de middelbare school waar ik de meeste tijd doorbreng.
Hij overleed aan de gevolgen van kanker.
Ik weet nog goed dat hij op een dag in het najaar na mij toe kwam. Zoals altijd vroeg hij eerst aan mij of ik zin had om die avond samen met hem wat te gaan drinken en/of naar een snackbar te gaan. Vervolgens vroeg ik hem hoe het met hem ging, waarop hij luchtig zei: “Het gaat goed, zoals altijd, al heb ik wel een beetje last van mijn buik.”
Dat was op zich voor hem al een heel negatief antwoord, maar goed, buikpijn heeft iedereen wel eens, dacht ik bij mezelf. Later die dag ging hij toch maar naar de dokter en niet lang daarna werd vastgesteld dat het om kanker zou gaan.

Kouchou Sensei werd 59 jaar oud.

Vandaag is de officiële begrafenis voor zijn familie. Gisteravond ben ik met alle collega’s naar een zogenaamde voorbegrafenis geweest. Dit is een kleinere dienst, bestemd voor vrienden, kennissen, collegae en andere naasten. Deze dienst lijkt eigenlijk heel veel op de grotere begrafenisdienst die dus vanmiddag plaats heeft gevonden. Maar bij deze kleinere dienst worden de botten van de overleden persoon nog niet doorgegeven van familielid op familielid om vervolgens begraven te worden. Dit gebeurt wel tijdens een grote begrafenisdienst.

Net als bij bruiloften heb je speciale enveloppen die bestemd zijn voor de begrafenisdienst. Het is de bedoeling dat iedere gast zo’n 3000 yen in deze envelop doet en deze afgeeft bij de dienst.
Voor wat betreft begrafeniskleding is het in Japan, net als in de meeste landen waarvan ik het ritueel ken, gebruikelijk om zwart te dragen en zo formeel mogelijk gekleed te gaan.

Wanneer je binnenkomt in het crematorium lijkt het in eerste instantie erg veel op een Japanse trouwerij. Iedereen verzamelt zich eerst in de lobby van het gebouw, waar je je inschrijft en waar je meteen de envelop met geld afgeeft. Hier voor krijg je een tasje terug waar wat spullen inzitten: een bidprentje, een bedankkaart en een cadeautje.
Vervolgens ging ik met een collega naar de zaal waar de dienst plaats zou vinden. Voor de ingang van deze zaal stond een groot bord met informatie over het leven van de overleden persoon. Voor dit bord stonden wat spulletjes uitgestald die het leven van (in dit geval) Kouchou Sensei illustreerden.

Omdat Kouchou Sensei Boeddhist was werd de dienst in een zaal gehouden die was ingericht als Boeddhistische tempel. Voor het altaar stond de kist, op het altaar een immens grote foto van Kouchou Sensei en de rest van de zaal was gevuld met bloemen en mensen.
De opkomst was zo groot dat er niet genoeg zitplaatsen waren voor iedereen. En dan te bedenken dat het op het platte land van Japan eigenlijk gebruikelijk is om een dergelijke ceremonie gewoon thuis te houden!

De dienst ging vrij snel voorbij. Gedurende driekwart van de dienst ging de Boeddhistische voorganger al zingend (denk hierbij aan bijvoorbeeld het gezang van een Tibetaanse monnik om een idee te krijgen van de sfeer van zo’n gezang) voor in het gebed.
Terwijl het zanggebed nog bezig was werd iedereen uitgenodigd om naar voren te komen. Dit ging op een manier zoals ik dat zelf gewend ben van de communie in een katholieke kerk in Nederland.
Eenmaal voor het altaar aangekomen stonden daar een aantal bakjes met as, met naast elk bakje as een schoteltje met graankorrels. Het is de bedoeling dat je met de vingertoppen wat graankorrels pakt en deze voorzichtig over de as uitstrooit. Uiteraard wordt dit voorafgegaan door een diepe buiging richting de familie van de overledene. Sommige mensen brengen deze graankorrels ook nog even van tevoren naar de mond om (over de graankorrel heen) een gebed of een wens uit te spreken, die ze de graankorrel mee kunnen geven.
De Boeddhisten geloven erin dat dit gebruik de geest van de overledene reinigt en de zonden wegneemt.

Het viel me op dat er weinig gehuild werd bij de begrafenis.
Tijdens de dienst werd er misschien (buiten het gezongen gebed) drie keer gezamenlijk gebeden en daarna zat de dienst er weer op. De meerderheid werd toen verzocht om weer te vertrekken en een speciaal geselecteerd groepje mocht vervolgens blijven. Omdat ik bij dit groepje mensen hoorde weet ik wat er daarna nog gebeurde...

Van de bloemstukken die de mensen hadden laten bezorgen werden de mooiste bloemen afgehaald. Vervolgens kreeg iedere persoon die was gebleven een bloem uitgereikt. Met deze bloem in je hand kon je nu langs de open kist lopen om de bloem op het lichaam van de overledene te gooien. Alle bloemen samen vormden zo een bloemenkrans rond de hals van de overledene.
Als laatste was er nog gelegenheid om de familie te condoleren.

Ter aanvulling volgen hier nog twee aandachtspunten waar je op moet letten bij het eten met eetstokjes. Je vraagt je misschien af wat dit met de begrafenis te maken heeft, maar het volgende verklaart waarom bepaalde dingen “NOT DONE” zijn met eetstokjes:
1. Tijdens een Japans Boeddhistische begrafenis worden de botten van de overledene overgegeven van eetstokje op eetstokje. Zo gaan de botten langs de familieleden totdat ze door het laatste familielid uiteindelijk worden begraven. Dit gebruik verklaart waarom je nooit eten mag doorgeven van eetstokje op eetstokje.
2. Tevens is het gebruikelijk om de eetstokjes rechtop in de as van de overledene te laten staan. Om deze reden is het niet aan te raden om eetstokjes bijvoorbeeld rechtop in een bakje rijst te laten staan.

Kouchou Sensei, rust in vrede!